Uit onderzoek van het Nederlands Jeugdinstituut blijkt dat 61 procent van de jongeren tussen de 12 en 30 jaar regelmatig prestatiedruk ervaart. Bijna de helft van hen voelt die druk vooral tijdens school of studie, bijvoorbeeld in aanloop naar een toets of examen (zie https://www.nji.nl/cijfers/prestatiedruk).
Als onderwijskundige zie ik vaak van dichtbij hoe groot die druk kan zijn. Een deel van de spanning komt voort uit de hoge eisen die studenten aan zichzelf stellen. Maar ook verwachtingen vanuit opleidingen, ouders, vrienden of zelfs sociale media spelen een rol. Juist op toetsdagen is dat voelbaar: het moment waarop weken van voorbereiding samenkomen in één meetmoment.
Dat roept een belangrijke vraag op: hoe kunnen we de druk en spanning rondom toetsen zoveel mogelijk verlagen? Los van de inhoud van de toets zelf kunnen er op organisatorisch en technisch vlak veel stappen worden genomen om spanning bij studenten weg te nemen en juist rust te geven.
1. Duidelijkheid is de basis
Duidelijkheid is misschien wel het meest belangrijk om toetsstress te verlagen. Studenten voelen zich zekerder wanneer ze precies weten wat ze kunnen verwachten. Dat begint bij heldere communicatie over de tijd, locatie en duur van de toets, maar ook over praktische zaken als welke hulpmiddelen wel of niet mogen worden gebruikt.
Ook binnen de toetsapplicatie helpt het wanneer de informatie overzichtelijk wordt weergegeven. Instructies moeten duidelijk zijn, zonder ruis of overbodige details. Het lijkt vanzelfsprekend, maar juist kleine onduidelijkheden kunnen onnodige spanning veroorzaken. Wanneer studenten op elk moment weten waar ze aan toe zijn, kunnen ze zich beter focussen op de toets zelf.
2. Vertrouwd raken met de toetsomgeving
Een toetsapplicatie moet intuïtief aanvoelen. Studenten moeten niet hoeven nadenken over hoe iets werkt, maar zich kunnen concentreren op de inhoud van de toets. Ze moeten weten hoe ze tussen vragen kunnen navigeren, hoe de verschillende vraagtypen werken en hoe ze hun antwoorden kunnen controleren.
Een oefentoets aan het begin van een opleiding of cursus is daarvoor een eenvoudige, maar effectieve manier. In een veilige, drukvrije omgeving leren studenten de applicatie kennen. Die ervaring verlaagt de drempel op de dag van de echte toets aanzienlijk, omdat de techniek niet langer een bron van onzekerheid is.
3. De juiste focus tijdens het toetsen
Tijdens de toets zelf is rust cruciaal. De digitale omgeving speelt daarin een grote rol. Een goed ontworpen toetsapplicatie toont alleen wat nodig is: geen afleidende meldingen of onduidelijke navigatie, maar een overzichtelijke opbouw per vraag met heldere aanwijzingen.
Voor studenten met specifieke ondersteuningsbehoeften is het bovendien belangrijk dat zij de omgeving kunnen aanpassen aan hun eigen voorkeuren, bijvoorbeeld door het lettertype te vergroten, contrasten te wijzigen of een voorleesfunctie te gebruiken. Zulke aanpassingen dragen direct bij aan een gevoel van controle — en daarmee aan minder spanning.
4. Snelle en transparante terugkoppeling
Na afloop van de toets blijft de spanning vaak nog even hangen. De onzekerheid over het resultaat kan dagenlang doorwerken. Waar mogelijk helpt het om studenten snel inzicht te geven in hun resultaat. Van de automatisch nagekeken vragen kan bijvoorbeeld direct een voorlopig resultaat getoond worden, met daarbij een duidelijke toelichting dat dit cijfer nog niet definitief is omdat open vragen nog moeten worden beoordeeld. *
Zo krijgen studenten een eerste indicatie van hun prestaties, zonder dat de spanning onnodig lang aanhoudt. Daarnaast zal een transparante terugkoppeling niet alleen duidelijkheid, maar ook vertrouwen geven in de toetsprocedure.
Toetsen zijn een onmisbaar onderdeel van leren, maar ze hoeven geen bron van stress te zijn. Door helder te communiceren, studenten goed voor te bereiden en toetsomgevingen zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken, kunnen we veel spanning wegnemen.
Als onderwijskundige geloof ik dat toetsen niet alleen een moment van beoordeling moeten zijn, maar ook een kans om vertrouwen te versterken. Een goed ontworpen toets helpt studenten niet alleen te laten zien aan anderen wat ze weten, maar ook te ervaren dat ze het kunnen — en dat is misschien wel het mooiste resultaat dat onderwijs kan opleveren.
* Of dit direct na de toets is toegestaan zal mede afhangen van het beleid van een instelling.